19 Sep Thị Trường Dự Đoán Là Gì?
Thị trường dự đoán (Prediction markets), vốn được đánh giá cao nhờ khả năng gom thông tin để tạo ra các dự báo chính xác, đã phát triển từ những cuộc cá cược không chính thức và các thử nghiệm học thuật thành những nền tảng phi tập trung mạnh mẽ. Từ những năm 1990, chúng đã thu hút sự chú ý của phong trào cypherpunk như một công cụ tìm kiếm sự thật và chống lại quyền lực tập trung. Dù từng bị chính phủ và các cơ quan như CIA phản đối, nhưng sự xuất hiện của tiền điện tử đã hồi sinh tiềm năng này, giúp Thị trường dự đoán hoạt động toàn cầu, chống kiểm duyệt thông qua hợp đồng thông minh.
Tại sao Cypherpunks quan tâm đến Thị trường dự đoán?
Thị trường dự đoán có lịch sử kéo dài hàng thế kỷ, với các phiên bản sớm nhất là những vụ cá cược không chính thức vào kết quả bầu cử và sự kiện chính trị thế kỷ 19–20. Đây là các nền tảng nơi người tham gia giao dịch hợp đồng dựa trên kết quả của những sự kiện tương lai, từ bầu cử, chỉ số kinh tế đến kết quả thể thao. Giá của các hợp đồng này phản ánh xác suất tập thể mà trader gán cho sự kiện đó, nghĩa là thị trường gom thông tin phân tán thành dự báo mang tính thị trường.
Sự quan tâm học thuật hiện đại xuất hiện vào cuối thế kỷ 20, khi các nghiên cứu cho thấy thị trường dự đoán thường tạo ra dự báo chính xác đáng kinh ngạc. Lý do: thị trường khuyến khích người tham gia tiết lộ thông tin thật sự thông qua đặt cược tiền thay vì trả lời khảo sát. Thị trường Điện tử Iowa ra mắt cuối thập niên 1980, là một trong những thị trường dự đoán đầu tiên được thể chế hóa, cho thấy chỉ cần số tiền nhỏ cũng có thể tạo ra dự báo cạnh tranh với phương pháp truyền thống.
Đến những năm 1990, Thị trường dự đoán trở thành nguồn cảm hứng cho phong trào cypherpunk. Họ coi đây là sự mở rộng tự nhiên của lời hứa internet: phi tập trung và thoát khỏi kiểm soát tập trung. Theo họ, Thị trường dự đoán không chỉ là công cụ dự báo mà còn là cơ chế giảm phụ thuộc vào nhà cầm quyền, cho phép cá nhân hợp tác và cạnh tranh để tìm ra tín hiệu khách quan về tương lai. Với những ai quan tâm đến chủ quyền cá nhân và mật mã học, Thị trường dự đoán là cách để vượt qua thao túng chính trị và kiểm soát thể chế.
Tuy nhiên, phía chính phủ, đặc biệt là Mỹ lại xem Thị trường dự đoán đầy hoài nghi, thậm chí thù địch. Ý tưởng giao dịch hợp đồng dựa trên chiến tranh, ám sát chính trị hay khủng bố bị coi là phi đạo đức và nguy hiểm. Đầu những năm 2000, Cơ quan Dự án Nghiên cứu Quốc phòng Tiên tiến (DARPA) từng đề xuất dự án “Policy Analysis Market” cho phép giao dịch rủi ro địa chính trị, nhưng nhanh chóng bị dẹp bỏ sau làn sóng phản đối dữ dội, khi những người chỉ trích cáo buộc dự án cho phép “cá cược vào khủng bố”.
Bài luận gây tranh cãi Chính trị ám sát (Assassination Politics) của Jim Bell còn đẩy logic Thị trường dự đoán đi xa hơn, khi gợi ý rằng có thể dùng nó để gây quỹ cho ám sát chính trị. Điều này làm bùng lên phẫn nộ đạo đức và pháp lý, và khiến CIA cũng như CFTC kịch liệt phản đối Thị trường dự đoán, coi chúng là công cụ tiềm ẩn rủi ro cho thao túng, giao dịch nội gián và bất ổn.
Sự trỗi dậy của tiền điện tử và công nghệ blockchain đã khơi dậy tầm nhìn về thị trường dự đoán phi tập trung, chống kiểm duyệt. Các nền tảng như Augur và Polymarket minh họa cách hợp đồng thông minh có thể quản lý thị trường mà không cần phụ thuộc vào các trung gian tập trung, khiến chính phủ khó kiểm soát hoặc đóng cửa. Bằng cách nhúng thị trường dự đoán vào các mạng lưới phi tập trung, tiền điện tử giúp mọi người trên toàn thế giới có thể giao dịch dựa trên các sự kiện, với việc thực thi hợp đồng được xử lý tự động trên chuỗi. Điều này loại bỏ nhu cầu về các nhà môi giới đáng tin cậy và bảo vệ thị trường khỏi sự can thiệp của nhà nước, hiện thực hóa giấc mơ cốt lõi của giới mật mã học. Mặc dù những thách thức về pháp lý và quy định vẫn còn tồn tại, bản chất phi tập trung của tài sản kỹ thuật số cho thấy thị trường dự đoán cuối cùng có thể hoạt động vượt ra ngoài tầm với của các cấu trúc quyền lực truyền thống, biến đổi cả dự báo và chính trị thông tin trong thời đại kỹ thuật số.
Legacy Finance & Web3 đang tích cực xây dựng Thị trường dự đoán
Trong thế giới tài sản số và Web3, thị trường dự đoán trở thành một trong những ứng dụng blockchain năng động nhất. Người tham gia có thể giao dịch “cổ phần” gắn liền với kết quả sự kiện đời thực. Hợp đồng thông minh tự động hóa toàn bộ quá trình – từ tạo lập, giao dịch đến thanh toán – giúp hệ thống minh bạch và chống gian lận. Giá hợp đồng phản ánh xác suất sự kiện: từ biến động giá crypto, bầu cử chính trị đến kết quả thể thao. Điều này khiến chúng không chỉ có giá trị như một công cụ cá cược mà còn là cơ chế tổng hợp thông tin từ nhiều người tham gia khác nhau thành một dự báo duy nhất, dựa trên thị trường.
Polymarket hiện được coi là thị trường dự đoán lớn nhất thế giới, hoạt động chủ yếu trên Ethereum và Polygon. Nó cho phép người dùng đặt cược vào hàng loạt chủ đề, từ bầu cử Mỹ đến chính sách lãi suất của ngân hàng trung ương. Có ngày, volume giao dịch vượt 200 triệu USD chỉ xoay quanh việc Fed có cắt giảm lãi suất hay không. Các nhà giao dịch của Polymarket cũng đã dự đoán thành công việc cắt giảm lãi suất vào ngày 17 tháng 9 của Fed vào đầu tuần này. Polymarket cũng minh họa cho tầm ảnh hưởng văn hóa của các nền tảng này, tổ chức các thị trường thanh khoản về mọi thứ, từ tin tức về người nổi tiếng đến các xung đột toàn cầu, cho thấy thị trường dự đoán hiện nay bao gồm cả dự báo tài chính và đầu cơ phổ biến.
Các nền tảng cấp độ tổ chức cũng đang định hình bối cảnh. Kalshi, một sàn giao dịch do CFTC quản lý, đã tham gia vào các cuộc chiến pháp lý quan trọng để hợp pháp hóa các hợp đồng sự kiện chính trị và kinh tế tại Hoa Kỳ, gần đây đã giành được chiến thắng tại tòa án liên bang, mở đường cho việc áp dụng rộng rãi hơn. Việc tích hợp với các nền tảng chính thống như Robinhood đã đưa thị trường dự đoán đến gần hơn với các nhà giao dịch bán lẻ hàng ngày, với trung tâm do Kalshi vận hành của Robinhood xử lý khối lượng giao dịch lên đến 1 tỷ USD chỉ trong một quý. Trong khi đó, Coinbase đang chuẩn bị ra mắt các sản phẩm thị trường dự đoán, báo hiệu rằng các tổ chức tài chính lớn ngày càng coi các công cụ này là thành phần hợp pháp của hệ sinh thái giao dịch.
Mặc dù tăng trưởng nhanh chóng, nhưng vẫn còn nhiều thách thức. Các khuôn khổ pháp lý vẫn đang phát triển, và nguy cơ thao túng hoặc thông tin sai lệch tiếp tục gây lo ngại. “Vấn đề oracle”, đảm bảo kết quả được xác minh chính xác trên chuỗi, vẫn là một rào cản kỹ thuật cốt lõi, mặc dù những tiến bộ trong mạng oracle phi tập trung và phân tích dữ liệu dựa trên AI đang đạt được tiến bộ. Các dự án hợp tác, chẳng hạn như xAI của Elon Musk hợp tác với Kalshi để phân tích tỷ lệ cược, minh họa cách trí tuệ nhân tạo có thể củng cố độ tin cậy và hiểu biết sâu sắc của thị trường dự đoán. Khi những công cụ này ngày càng được sử dụng rộng rãi, chúng không chỉ đại diện cho một ranh giới mới trong giao dịch tài sản kỹ thuật số mà còn là một sự chuyển đổi rộng lớn hơn về cách các xã hội dự báo, diễn giải và ứng phó với các sự kiện đang diễn ra.
Những loại thị trường dự đoán nào được xây dựng dựa trên Bitcoin?
Thị trường dự đoán trên Bitcoin đã phát triển theo một hướng đi riêng biệt so với các thị trường được xây dựng trên Ethereum và các nền tảng nặng về hợp đồng thông minh khác, phần lớn là do lớp nền tảng của Bitcoin không được thiết kế cho các hợp đồng lập trình phức tạp. Một trong những nỗ lực ban đầu đầy tham vọng nhất là Bitcoin Hivemind, một dự án do nhà kinh tế học và nhà phát triển Paul Sztorc dẫn đầu. Hivemind là một giao thức thị trường dự đoán dựa trên oracle, hoạt động như một sidechain của Bitcoin, cho phép người dùng tạo và giao dịch thị trường dựa trên các sự kiện trong tương lai, đồng thời tận dụng tính bảo mật của Bitcoin. Tầm nhìn là xây dựng một công cụ quản trị phi tập trung và công cụ dự báo, bắt nguồn từ cơ sở tiền tệ của Bitcoin nhưng được mở rộng với các chức năng tiên tiến.
Nền tảng cho Hivemind được đặt trong công trình trước đó của Sztorc về Truthcoin, một sách trắng và thiết kế giao thức được xuất bản vào năm 2014. Truthcoin đã phác thảo một hệ thống cho các nhà tiên tri phi tập trung và thị trường dự đoán, nơi những người tham gia có thể cùng nhau xác định kết quả sự kiện mà không cần trung gian đáng tin cậy. Để làm cho Truthcoin và Hivemind trở nên thiết thực, Sztorc đã đề xuất Drivechain, một cơ chế cho phép các chuỗi phụ kết nối với Bitcoin trong khi vẫn được bảo mật bởi các thợ đào của nó. Drivechain đi kèm với các Đề xuất cải tiến Bitcoin (BIP) liên quan nhằm mục đích cho phép chốt hai chiều giảm thiểu sự tin cậy, cho phép người dùng di chuyển BTC vào và ra khỏi các chuỗi phụ như Hivemind. Bất chấp nhiều năm thảo luận và sự phát triển gần đây của Layer 2 Labs, cả Drivechain và Hivemind đều chưa được sáp nhập vào Bitcoin Core, khiến dự án vẫn ở trạng thái thử nghiệm thay vì được áp dụng chính thống. Paul Sztorc của Layer 2 Labs đã tích cực thảo luận về một soft fork do thợ đào kích hoạt trên mạng xã hội để triển khai BIP 300 và 301, điều này sẽ cho phép Drivechain và ngược lại, giúp các giao thức như Bitcoin Hivemind khả thi trên mạng Bitcoin nếu thành công.
Trong khi Hivemind vẫn chưa đạt được sự tích hợp hoàn toàn vào Bitcoin, các dự án mới hơn đang khám phá cách Mạng lưới Lightning của Bitcoin có thể hỗ trợ các thị trường dự đoán nhẹ. Các nền tảng như Predyx và bitcoinprediction.market tận dụng khả năng thanh toán gần như tức thời và giao dịch vi mô của Mạng lưới Lightning để tạo ra các thị trường với mức phí thấp và thanh toán nhanh chóng. Bằng cách sử dụng hóa đơn Lightning để tạo và giải quyết hợp đồng, các nền tảng này vượt qua nhiều hạn chế về khả năng mở rộng và tốc độ của lớp cơ sở Bitcoin, giúp thị trường dự đoán dễ tiếp cận hơn với người dùng thông thường trong khi vẫn duy trì khả năng chống kiểm duyệt.
Sự trỗi dậy của thị trường dự đoán dựa trên Lightning đánh dấu một bước tiến quan trọng cho vai trò của Bitcoin trong lĩnh vực này. Thay vì dựa vào những thay đổi ở cấp độ giao thức, các dự án này cho thấy các công cụ lớp thứ hai hiện có của Bitcoin có thể tạo điều kiện cho các thị trường dự báo nhanh chóng và chi phí thấp. Điều này không chỉ mở rộng tiện ích của Bitcoin vượt ra ngoài vai trò là tiền kỹ thuật số mà còn minh họa cách thiết kế nhiều lớp của nó có thể hỗ trợ đổi mới mà không cần thay đổi giao thức cơ sở. Nếu việc áp dụng ngày càng tăng, các thị trường dự đoán hỗ trợ Lightning có thể giúp Bitcoin trở thành một nền tảng tổng hợp thông tin chống kiểm duyệt, đưa tầm nhìn mật mã học về dự báo phi tập trung đến gần hơn với thực tế.